تیتان، اتان مایع دارد

در روزهای پایانی زمستان 1383، زمانی که کاوشگر اروپایی هویگنس قدم بر سرزمین عجایب گذاشت، انسان شاهد یکی از مهمترین کاوش‌های بزرگ خود بود.

 مأموریت یک و نیم ساعته هویگنس اگرچه به بسیاری از پرسشها پاسخ گفت اما ده‌ها پرسش جدید ایجاد کرد. وجود دریاچه‌هایی از متان مایع بر سطح این قمر بزرگ یکی از این سؤالها بود.

 به تازگی فضاپیمای کاسینی دریاچه‌ای از هیدروکربن‌های مایع را در نزدیکی قطب جنوب تیتان (یکی از قمرهای زحل) یافته است. قبل از اینکه ماموریت کاسینی آغاز شود دانشمندان وجود اقیانوس هایی از متان، اتان و دیگر هیدروکربن‌های سبک را بر روی تیتان پیش بینی می‌کردند.

 اما بعد از 40 بار گردش کاسینی در ارتفاع کم به دور تیتان، اطلاعات به دست آمده امکان وجود چنین اقیانوس هایی را رد کرد. ولی وجود هزاران شبه دریاچه بر روی این قمر شگفت انگیز را هیچ گاه نمی توان انکار کرد.

 کاسینی با استفاده از طیف سنج نقشه بردار مرئی و مادون قرمز خود(VIMS) توانست دریاچه‌ای از اتان مایع را کشف کند. این کاوشگر همچنین توانست دریاچه دیگری را که 235 کیلومتر درازا و 7800 کیلومتر مربع مساحت دارد، کشف کند. این دریاچه Ontario Lacus نام دارد. تنها کمی بزرگتر از دریاچه Ontario (واقع در آمریکای شمالی) است و همین امر علت نامگذاری آن را می رساند. کشف چنین دریاچه‌هایی سبب می‌شود که تیتان بعد از زمین، دومین جرمی در منظومه شمسی باشد که بر روی سطح خود مایع دارد.

 تیتان همیشه یکی از نقاط شگفت‌انگیز منظومه شمسی بوده است. قمری که به تنهایی از پلوتو بزرگ‌تر است و دارای جوی غلیظ با تشابهات بسیاری با جو سیاره ماست.(هم اکنون نیتروژن و متان موجود در جو تیتان سدی را برای مطالعه بیشتر سطح این قمر ایجاد کرده است). از آن مهمتر، بررسی‌های رادیویی و طیف‌سنجی از سالهای دور نشان داده اند که محیط داخلی این سیاره بسیار مشابه دوران زمین در شرایطی است که بذر حیات را در دل خود می‌پروراند. این قمر همیشه در پرده‌ای از ابرهای غلیظ پوشیده است و عملاً به رصد‌خانه‌های بزرگ زمینی و فضایی ما اجازه نمی‌دهد تا نگاهی دقیق به سطح آن بیاندازند.

چهار سال پیش که فضا‌پیمای هویگنس از مدارگرد همراه خود (کاسینی) جدا شد و راه فرود بر تیتان را در پیش گرفت، همه نگاه‌ها متوجه این بخش از منظومه شمسی شده بود. نخستین عکس‌ها نشان از سطحی شبیه به دریایی بزرگ داشت که جریانهایی مانند رودخانه به آن وارد می‌شود. اما مطالعات بعدی در این نظر تردید ایجاد کرد و نشان داد احتمالاً در این منطقه، زمانی جریان مایعی وجود داشته است اما به مرور زمان این مایع تبخیر شده و فضای حاصل در حال حاضر کاملا خشک است. از سوی دیگر در حالی که بسیاری انتظار داشتند تا هویگنس در حال فرود بتواند تصاویری از ریزش باران هم تهیه کند، هیچ خبری از باران نبود.

 بررسی‌ها نشان می‌داد که ممکن است شرایط جوی تیتان اجازه بارش را ندهد. گذشت زمان و اطلاعاتی که فضاپیمای کاسینی در طی گردش‌های مداری بعدی خود از این قمر به زمین می‌فرستاد باعث شد تا شواهد متعددی مبنی بر وجود دریاچه هایی از متان و اتان مایع بر روی تیتان یافت شود.

 باب براون(سرپرست ابزار VIMS فضاپیمای کاسینی) از دانشگاه آریزونا درباره کشف اخیر کاسینی می گوید:" این اولین مشاهده‌ای بود که ما را به وجود دریاچه‌هایی سرشار از مایع بر روی تیتان مطمئن کرد. ما وجود چنین دریاچه‌هایی را از قبل پیش بینی می‌کردیم، ولی هیچ نشانه‌ای مبنی بر وجود قطعی آنها در دست نبود."

 مدارگرد کاسینی متعلق به ناسا، و تیتان‌نشین هویگنس متعلق به ایسا، یکی از بزرگترین مأموریتهای فضایی بشر تا به امروز بوده‌اند. این مجموعه پس از پرتاب در 15 اکتبر 1997 و پرواز از کنار زهره، زمین و مشتری، سرانجام در 30‌ ژانویه 2004 میلادی وارد مدار زحل شد. به این ترتیب مأموریت چهار ساله کاسینی به منظور مطالعه منظومه کیوانی که شامل سیاره کیوان و بالغ بر 50 قمر گوناگون آن می‌باشد، آغاز شد.

 در 25 دسامبر همان سال هویگنس از سفینه مادر جدا شد و با چتر وارد اتمسفر غلیظ تیتان گردید. اندازه‌گیری دما، فشار، ترکیب شیمیایی، سرعت و جهت باد، تغییرات شرایط در لایه‌های مختلف جو و همچنین صدای تیتان از جمله داده‌های عجیبی بود که برای اولین بار در تاریخ بشریت از جو و سطح یک قمر واقع در دوردست‌ها دریافت می‌شد.

آسمان پارس